Nowe powołanie

1 Kor 7,17–24

Poza tym, niech każdy żyje tak, jak mu wyznaczył Pan, w takim stanie, w jakim powołał go Bóg; tak też zarządzam we wszystkich zborach. Był ktoś w chwili powołania obrzezany? Niech nie ukrywa obrzezania. Był ktoś w chwili powołania nieobrzezany? Niech się nie obrzezuje. Obrzezanie nie ma żadnego znaczenia i nieobrzezanie nie ma żadnego znaczenia, ale tylko przestrzeganie przykazań Bożych. Niech każdy pozostanie w tym stanie, w jakim został powołany. Zostałeś powołany, będąc niewolnikiem? Nie trap się tym; ale jeśli możesz stać się wolnym, raczej korzystaj z tego. Kto bowiem jako niewolnik został powołany w Panu, ten jest wyzwoleńcem Pana; podobnie – kto jako wolny został powołany, jest niewolnikiem Chrystusa. Drogoście kupieni; nie stawajcie się niewolnikami ludzi. Bracia, niech każdy pozostanie przed Bogiem w tym stanie, w jakim został powołany.

Sestry a bratři, určitě jste zase zvědaví, proč máme na den Nového roku takové zajímavé slovo. A hlavně: co toto slovo říká nám dnes? Mohl jsem volit ze dvou řad biblických textů určených k bohoslužbám: na Nový rok jako takový nebo na Svátek jména Ježíš. O tom, co nás může čekat v novém roce každý běžně přemýšlí, je proto podle mně důležitější se zamyslet, když jsme shromáždění zde, v chrámu Páně, nad tím, jak doslova „postupovat ve jménu Ježíše“. A když si uvědomíme, že v němčině se tento den nebo tato liturgická příležitost jmenuje „Den obřízky a nadání jména Ježíš“ – pak už zde máme určité vodítko pro naše společné přemýšlení.

Na jedné straně máme zde památku Ježíšovy obřízky, které byl 8. dne po narození podroben jako každý žid na znamení příslušnosti k Božímu vyvolenému národu. Na druhé straně si uvědomujeme, že se tato okolnost dodnes pojí s „pojmenováním“ člověka. Pro nás, kdo jsme toto „přijetí jména“ zažili ve spojení s křtem svatým, dle Ježíšova ustanovení, znamená nový začátek života s Bohem, života „v Ježíšově jménu“. Teď si to připomínáme, kdy v jeho jménu zahajujeme nový občanský rok, a zároveň další rok života z Boží milosti. Srdce a nitro těch, kdo začínají nový život s Pánem jsou jako „obřezána“; o tom čteme třebas u proroka Jeremjáše, kde se říká že nikoliv ta fyzická obřízka je důležitá, nýbrž je závazné to, na kolik člověk svému postavení před Bohem a vůči světu rozumí. Na kolik se s tím ztotožňuje a podle toho žije, postupuje. „Obřežte se kvůli Hospodinu, obřežte svá neobřezaná srdce, mužové judští, obyvatelé Jeruzaléma, aby mé rozhořčení nevyšlehlo jako oheň a nehořelo a nikdo by je neuhasil, a to pro vaše zlé skutky,“ napomínal prorok Páně (Jr 4,4). „Hle, přicházejí dny, je výrok Hospodinův, kdy potrestám všechny, kteří se obřezávají, a přesto jsou neobřezaní“ (Jr 9,24)… Tuto obřízku srdce nemůže Izrael provést sám. Provede ji Bůh v den spasení. V těchto slovech se pak apoštol Pavel dočte ohlášení ospravedlnění z milosti a víry.

Jak tedy máme „postupovat“ my, jakožto lidé s „obřezaným srdcem“ pro Pána Ježíše Krista? V předchozích verších svého dopisu apoštol učil o manželství. Teď slůvkem „ei mé“, „nicméně“, začíná novou podjednotku, ve které mluví o křesťanském povolání. Povoláním však Pavel nemíní konkrétní životní stav jako my dnes, ale povolání Kristem k víře; a to čemu my dnes běžně říkáme povolání, Pavel nazývá „dar“ – ve smyslu jakési způsobilosti k manželskému nebo nemanželskému způsobu života. Pak doslova čteme: „Jeden každý ať tak chodí, jak jej povolal Pán.“ Máme zde dvě velmi důležitá slova: „kaleo“ a „peripateo“. To první znamená „povolat“. Pavel uvádí do spojitosti povolání své i věřících, jimž píše: jak s Bohem Otcem, tak s Pánem Ježíšem. Povolání pochází od Boha. Ti, kdo odpovídají na povolání, tak dělají v podřízenosti Pánu Ježíši. Apoštol zdůrazňuje situaci okamžiku povolání, kdy každý křesťan přijal autoritu Ježíše. Celková společenská struktura, v níž každý má specifické společenské místo vzhledem k pohlaví, národnosti a stavu, je podřízena vládě Ježíše – Pána. Tak máme „chodit“ – toto je význam slůvka „peripateo“. Doslova „kráčet“, „postupovat“. Takovéto použití slova „peripateo“ podtrhuje autorovo židovské smýšlení – již na první pohled zde můžeme vidět myšlenku židovského následování rabína čili učitele, jeho učedníky. Ihned se nám před očima vyjeví obraz Ježíše a jeho učedníků; tato myšlenka „následování“ a „chození za“ či „chození s“ rabínem byla pro současníky z židovského prostředí velmi čitelná. Byli to ti, kdo zanechali celého dosavadního způsobu života, aby trávili čas se svým učitelem, chodili tam, kam je vedl on a žili jeho stylem života. Naše jazyky tomu také rozumí, neboť mají sloveso „postupovat“ ve smyslu způsobu jednání či konání něčeho. Tentýž apoštol Pavel napíše třebas v Listu Tesalonickým: „… abyste jednali [kráčeli, postupovali] způsobem hodným Boha, jenž vás povolává do svého království a slávy“. (1Te 2,12)

A teď máme verš 18: „Kdo je povolán jako obřezaný, ať si nenechává natáhnout (předkožku)“. Toto je první případ společenského stavu, který není rozhodující pro povolání Kristem. Pavel postupně ukazuje, že pro přijetí milosti povolání není důležitá národnost, společenský stav ani stav životní. Natáhnutí předkožky byl druh operace určené k obnovení předkožky u těch, kdo byli obřezáni. Takový druh operace popisuje Aulus Cornelius Celsus ve svém pojednání „De Medicina“. Po Antiochovi IV. Epifanovi, který se v půldruhém století př. Kr. pokusil vnutit helénskou kulturu Židům, se v židovské literatuře začínají objevovat zmínky o židech, kteří podstoupili natáhnutí předkožky za účelem připodobnění pohanům. Šlo především o mladé židovské muže, kteří se toužili účastnit řeckých atletických událostí, kde byla nahota běžnou. Tyto situace v Korintě nebyly nahodilé, protože se v něm pravidelně konaly tzv. Isthmické hry; tedy všehelénské hry antického Řecka pořádané na korintském Isthmu. O těch, kteří onu operaci podstupovali, Písmo říká: „činili se neobřezanými“. Zrušení známek obřízky se, podle židovské tradice, rovnalo odmítnutí smlouvy, kterou Bůh učinil se svým lidem. Podle apokryfní Závěti Mojžíšovy jednou z muk krále světských králů bude, že uloží židům, aby „jejich mladí synové byli řezáni lékaři za účelem navrácení předkožek“. Pavlova relativizace obřízky tedy musela být tedy pro židy velice pohoršující.

Poté co apoštol promluvil o židech, vyjadřuje paralelní výrok k pohanům. Povolaný „v předkožce“ je pohan. Na jiném místě Pavel potvrzuje výhody přibývající židům, kteří jsou obřezáni; třebas v Listu Římanům. Apoštol ovšem zdůrazňuje, že podstatná je ona obřízka srdce a že ti, kdo jsou obřezáni, jsou vázáni zachovávat celou Tóru. Pohano-křesťané, podle Pavla, obřízku nepotřebují.

Tak więc ani płeć czy też stan rodzinny ani narodowość, ani status społeczny nie są istotne wobec wartości powołania do życia z Chrystusem. Tutaj wszyscy są równi, w znaczeniu: równie wartościowi, istotni w Bożych oczach, dlatego winni być także uważani za równie ważnych w oczach braci czy sióstr w wierze. Czytamy bowiem dalej o niewolnikach i wolnych. Apostoł wykazuje, że ten, kto został powołany jako niewolnik, nie ma powodu, by czuć się mniej ważnym i mniej wartościowym; a przecież niewolnik był traktowany niczym rzecz, z którą jego właściciel mógł uczynić, co mu się podobało. Niewolnik wykonujący jakąś pracę był narzędziem, za pomocą którego się tę czynność wykonywało. Kiedy się „zepsuł” (w sensie utraty zdrowia lub jakimkolwiek innym rozumieniu), należało go usunąć, by zastąpić bardziej użytecznym. Widzimy, jak chrześcijaństwo zmienia sposób patrzenia na świat i człowieka – ale właściwie to zmieniało go już Pismo Starego Testamentu, pokazując w sposób rewolucyjny, jak wielką wartość ma człowiek jako człowiek, tylko dlatego że jest. Takich myśli i idei nie znajdziemy w żadnej innej ze starożytnych literatur.

Nie musi nikogo martwić to, że jest niewolnikiem – kiedy powołany jest przez Chrystusa. W Liście do Filemona zwraca się Paweł do właściciela niewolnika o imieniu Onezym, którego jego pan ma traktować jako brata w Chrystusie, niczym przyjaciela, tak jak samego apostoła Pawła, był bowiem temu ostatniemu pomocnym podczas jego pobytu w więzieniu. Na jakiś czas Filemon stracił swojego sługę, kiedy ten z jakichś powodów wtrącony został do więzienia, gdzie narodził się na nowo w Chrystusie – i oto Filemon odzyskuje go już nie jako sługę, ale jako brata.

W naszym fragmencie czytamy, że można być niewolnikiem, a w Chrystusie jest się wolnym. Jeśli jednak niewolnik ma możliwość uzyskania statusu wolnego obywatela – niech z tego skorzysta. To ciekawa wskazówka. Z wyemancypowanej perspektywy myślenia naszych czasów i naszego rozumienia niewolnictwa wydaje się dziwnym, by do uzyskania wolności było trzeba niewolników zachęcać. Jednak w świecie hellenistycznym niewolnictwo nie tylko nie było uważane za złe i nielegalne, ale w pewnych wypadkach mogło nawet być na swój sposób korzystne. Niewolnik miał zapewnioną ochronę, pożywienie i opiekę. Dlatego niektórzy niewolnicy obawiali się uwolnienia. Żyć życiem wolnym i samodzielnie podejmować decyzje nie jest łatwo. Przekonali się o tym żydzi po latach w niewoli egipskiej, kiedy nagle zaczęli sami kierować swoimi krokami. A choć przed chwilą powiedzieliśmy, że niewolnicy byli traktowani jak narzędzia, to jednak należy też zaznaczyć, iż w świecie helleńskim niektórzy z nich mieli wyższy status niż wolni ludzie niższej klasy. Istnieją dowody na to, że niewolnicy byli filozofami (jak Epiktetus czy Kornutus), nauczycielami (np. Verrius Flacus, Polybius), byli pisarzami (jak Faedrus) czy lekarzami. Niewolnicy mogli również posiadać pewną własność. Oczywiście, w gorszej sytuacji byli niewolnicy w świecie rzymskim; tam też wyraźniej dążyli do własnego wyzwolenia.

Apostoł Paweł wykazuje więc, że może ktoś być niewolnikiem, a jednak jest kimś ważnym i wartościowym przed Bogiem, a może ktoś być wolnym, a stać się niewolnikiem w myśleniu, zależnym na przykład od tego, jak jest postrzegany przez innych… W społeczeństwie, gdzie wielu ludzi było niewolnikami, nie to było kwestią, czy się niewolnikiem jest czy nie jest, ale raczej: CZYIM jest człowiek niewolnikiem. Paweł używa wydarzenia wyzwolenia jako analogii: niewolnik powołany przez Chrystusa może pozostać niewolnikiem świeckiego pana, ale zyskuje status wyzwolonego przez Chrystusa, który uwolnił go od „mocy ciemności, niewoli tego wieku”. Jako niewolnik powinien nadal służyć swojemu ziemskiemu panu, ale z nową – chrześcijańską – motywacją. Zaś człowiek wolny, który odpowiada na Boże wezwanie, staje się „niewolnikiem Chrystusa” („doulos Christou”), którego to określenia Paweł, tak jak i inni chrześcijanie tamtych czasów, używa również w odniesieniu do siebie samego. Powodem jest poddanie się zmartwychwstałemu Panu.

„Drogoście kupieni; nie stawajcie się niewolnikami ludzi”. W poprzednim rozdziale apostoł wykazywał, że skoro chrześcijanie zostali tak drogo odkupieni, nie mogą używać swoich ciał tak, jak im się podoba (np. cudzołożyć z prostytutką). Aluzja Pawła do obrzędu świętego uwolnienia z niewoli nadaje jego napomnieniu przejmującego charakteru: „nie bądźcie niewolnikami ludzi”. Imperatyw tego napomnienia opiera się na Bożym czynie odkupienia, zaś wyrażenie „drogoście kupieni” odnosi się do śmierci Chrystusa na krzyżu, przez którą nas wykupił z niewoli grzechu.

Nawiasem mówiąc, w społeczeństwie grecko-rzymskim znana była praktyka, że niektórzy wolni obywatele sprzedawali się do niewoli. Czasami czynili tak po to, aby zapewnić sobie gwarantowane pierwsze wynagrodzenie niewolnika, by mieć środki „na start”, kiedy ponownie staną się wolnymi. W innych przypadkach sprzedawali się w niewolę, aby uzyskać korzystną pozycję lub status społeczny. Klemens Rzymski w I wieku n.e. znał takie praktyki „samozniewolenia” i uważał je za szlachetne, jeśli były przeprowadzane w celu pozyskania środków dla utrzymania rodziny. Było to poświęcenie z odpowiedzialności za drugiego, za los osób bliskich. I myślę, że taka postawa bynajmniej nie podpadałaby pod określenie Pawłowe „nie stawajcie się niewolnikami ludzi”. Niewolnik w myśleniu, to ten, kto nie podejmuje odpowiedzialności za swoje życie, za swoją postawę, kto nie żyje w odniesieniu do innych, tylko dba o swoje podstawowe potrzeby, nie dostrzegając wyższych rzeczy, nie widząc kontekstu, że stworzony jest na obraz i podobieństwo Boże, i przed Bogiem powołany do życia odpowiedzialnego i twórczego.

Dużo żeśmy słyszeli – jak zatem wkroczymy w Nowy Rok i jak będziemy w nim postępować? W Chrzcie Świętym otrzymaliśmy nowe imię – oznaczeni zostaliśmy imieniem Chrystusa. Jesteśmy dosł. „Chrystusowcami”. Mamy nową tożsamość uwolnionych od niewolniczego myślenia, tak jak myślą o sobie ludzie chcący zapewnić sobie i tylko sobie swoje podstawowe potrzeby, i jak najwięcej „pod siebie” zagarnąć. W imieniu Chrystusowym idziemy w życie, nosząc Jego imię na sobie – czyż nas to nie zobowiązuje? Tak, ale także uwalnia – od podlegania ciężarowi trosk, zmartwień i niepewności o jutro. Uwalnia, by się pod nimi nie załamać. Mamy bowiem najlepszego Nauczyciela, Rabina według tego żydowskiego myślenia: naszego Mistrza Pana Jezusa Chrystusa. On jako Bóg z Boga jest nad wszystkim. Jemu więc powierzmy nasze przyszłe losy i nie poddawajmy się niewoli trwogi oraz troski, zniewalających tak wielu. Patrzmy na cenę, za jaką zostaliśmy odkupieni – i niech nam przez myśl nie przejdzie, że mamy mniejszą wartość niż Syn Boży. Tak, to co mówię, nie jest herezją – za taką cenę zostaliśmy kupieni; nigdy więc nie grzeszmy niewolniczym gorszym myśleniem o sobie ani o innych.